18 Feb Παιδιά με ψυχική ανθεκτικότητα μέσω της παιγνιοθεραπείας

Ως ψυχικά ανθεκτικά περιγράφονται τα άτομα που μπορούν να προσαρμοστούν εύκολα στις εκάστοτε συνθήκες αντλώντας παράλληλα ευκαιρίες από το περιβάλλον τους (Masten, 2011).

Δύο βασικοί μηχανισμοί που δυνητικά εμφανίζονται στη ζωή του παιδιού μπορούν να επηρεάσουν τη ψυχική του ανθεκτικότητα (Seymour, 2015). Από τη μια οι παράγοντες κινδύνου όπως μπορεί να είναι ο κορονοϊός, η οικονομική κρίση, η κακοποίηση, το πένθος, το διαζύγιο κ.α. οι οποίοι τείνουν να μειώνουν την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας. Από την άλλη πλευρά οι προστατευτικοί παράγοντες, οι οποίοι την αυξάνουν, όπως είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις, η προσωπική έκφραση και ανάπτυξη, η αίσθηση αυτοελέγχου.

Δυστυχώς, κάποιες φορές η αποφυγή των παραγόντων κινδύνου όπως στην περίπτωση του κορονοϊού είναι αδύνατη. Αυτό όμως που μπορούμε να κάνουμε είναι να ενισχύσουμε τους προστατευτικούς παράγοντες.

Πώς η παιγνιοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει;

Τα παιδιά έχουν μια έμφυτη ικανότητα να τείνουν προς την ανάπτυξη και την ωριμότητα (Landreth, 2012). Ποιότητες που ενισχύουν τη ψυχική ανθεκτικότητα και που υπάρχουν, ως ένα βαθμό, στο παιχνίδι των παιδιών και στον τρόπο που αυθόρμητα και φυσικά αλληλοεπιδρούν, μπορούν να ενισχυθούν από την παιγνιοθεραπεία και τη σχέση που δημιουργείται με τον ειδικό, κάνοντας τα παιδιά πιο ανθεκτικά ψυχικά (Seymour, 2015).

Τέτοιες ποιότητες είναι οι εξής:

• η σωματική δραστηριότητα: Στην παιγνιοθεραπεία το παιδί μπορεί να κινηθεί ελεύθερα, να κάτσει στο πάτωμα, να τρέξει, να χοροπηδήσει κ.ο.κ.
• η προσωπική έκφραση: Διευκολύνεται η προσωπική έκφραση και η έκφραση συναισθημάτων αφού πέρα του λόγου αξιοποιούνται μέσα όπως η ζωγραφική, ο πηλός, τα μουσικά όργανα, οι γαντόκουκλες και τα παιχνίδια ρόλων, μέσω των οποίων τα παιδιά ενθαρρύνονται να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν πληθώρα συναισθημάτων αλλά και να κατανοήσουν τις συνθήκες που βιώνουμε σήμερα
• η δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων: Μέσα σε ένα περιβάλλον που νιώθει ασφάλεια, το παιχνίδι βοηθάει και ενισχύει τη δημιουργία της θεραπευτικής σχέσης
• η νοηματοδότηση μέσω συμβόλων και της μεταφοράς: Οι φιγούρες που επιλέγονται από το παιδί π.χ. στο δίσκο με την άμμο μετατρέπονται σε σύμβολα βοηθώντας το παιδί να δώσει νόημα σε ότι του συμβαίνει. Δεν είναι λίγα τα παιδιά που στο παιχνίδι τους «παίζουν» αυτό που βιώνουμε σήμερα διαδραματίζοντας π.χ. σκηνές σε σούπερ μάρκετ όπου πρέπει να τηρούμε αποστάσεις ή την αστυνομία να επιβάλει πρόστιμο επειδή δε φορούσαμε μάσκα. Η μεταφορά η οποία απευθύνεται στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου όπου εδράζουν τα συναισθήματα, αξιοποιείται μέσω θεραπευτικών ιστοριών και δημιουργικών ασκήσεων.

Επιπλέον, σημαντικές μεταβλητές που η έρευνα έχει δείξει ότι συνεισφέρουν στο να είναι κάποια παιδιά άτρωτα είναι ο αυτοσεβασμός , ο αυτοέλεγχος, να έχουν εσωτερικό κίνητρο, η αίσθηση προσωπικής ταυτότητας και να νιώθουν ότι έχουν τη δύναμη να ασκήσουν έλεγχο στο περιβάλλον γύρω τους και να επιλύουν προβλήματα (Landreth, 2012). Στην παιγνιοθεραπεία καθώς το παιχνίδι είναι κυρίως μη κατευθυντικό, δηλαδή το παιδί επιλέγει με τι θέλει να παίξει, ενισχύει την υπευθυνότητά του, την ικανότητα του να νιώθει ότι έχει τον έλεγχο και να παίρνει πρωτοβουλίες. Επιπρόσθετα, ο ειδικός σέβεται τις επιλογές του παιδιού ενισχύοντας έτσι τον αυτοσεβασμό του παιδιού και δε σπεύδει να δώσει τις λύσεις σεβόμενος το ρυθμό του παιδιού βοηθώντας το έτσι να επιλύει προβλήματα μόνο του. Τέλος, είναι ένα πλαίσιο με πολύ αποδοχή αλλά και με τα κατάλληλα όρια που δημιουργεί ασφάλεια στο παιδί ώστε να εξελιχθεί.

Έτσι, στην παιγνιοθεραπεία το παιχνίδι λειτουργεί μεταμορφωτικά, δίνοντας στο παιδί νέα οπτική του εαυτού και του περιβάλλοντος του μέσα από την ανάδειξη των δυνάμεων του. Δε μπορούμε δυστυχώς να ελέγξουμε πάντα τις συνθήκες γύρω μας, μπορούμε ωστόσο να διαμορφώσουμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ούτως ώστε μέσα από το παιχνίδι ή από την παιγνιοθεραπεία, εάν αυτή είναι απαραίτητη, να ενδυναμώσουμε τα παιδιά και να ενισχύσουμε την κοινωνική, συναισθηματική και σχολική τους προσαρμογή.

Βιβλιογραφία:

Landreth, G. (2012) Play therapy: the art of the relationship. 3^rd Ed. New York and London: Taylor and Francis Group.
Masten, A. S. (2011) Resilience in children threatened by extreme adversity: frameworks for research, practice, and translational synergy. Development and Psychopathology, 23 (2), 493-506
Seymour, J. W. (2015) Resilience-enhancing factors in play therapy. In D.A  Crenshaw, R. Brooks, & S. Goldstein (Eds.), Creative arts and play therapy. Play therapy interventions to enhance to enhance resilience (p. 32-50). The Guilford Press